De laatste in zijn soort: Steffenshammer Remscheid
Met waterkracht naar een nieuw tijdperk - beleef het succesverhaal van de Bergse hamersmidse van dichtbij
Dieter Orth en Lutz Kleuser zijn de hoeders van de laatste met waterkracht aangedreven hamer in de Morsbachvallei. Daar waar de Gelpe uitmondt in de Morsbeek, in het dorpje Clemenshammer bij Remscheid, staat de Steffenshammer.
Al in de 14e eeuw lagen er talrijke keuterijen en hamersmidsen langs de oevers van het Bergisches Land. De inmiddels tot monument verklaarde hamersmidse werd in 1746 gebouwd op de plek van een ouder gebouw. De fabrieken van de ijzerwarenindustrie draaiden volgens Dieter Orth op de waterkracht van de beken en rivieren van het Bergisches Land. Het was een hard leven en zwaar werk. Alles stond of viel met de waterstand.
Dieter Orth is de 'goede ziel' van de Steffenshammer. Wie zich door hem laat rondleiden, beleeft de Bergse industriële geschiedenis van heel dichtbij. Dieter Orth brengt oude ambachten tot leven, en niet alleen met zijn anekdotes. Terwijl hij het spannende verhaal van de hamersmidse vertelt, laat hij op indrukwekkende wijze zien hoe de waterkracht de hamer, de slijpstenen en de blaasbalg van het smeedvuur aandrijft. Traditioneel Bergs handwerk om van dichtbij mee te maken. Maar pas op: wie te dicht op het waterrad staat, loopt het risico nat te worden.
De industrialisatie op het Europese continent begon in het Bergisches Land. Langs de beken en rivieren werd ijverig geproduceerd. Het benodigde ruwijzer kwam van oudsher via de Bergische Straße uit Siegen en omgeving. De houtskool voor het smeedvuur werd in plaatselijke houtskoolmeilers gemaakt. De nadruk van de productie lag op ijzerwaren en gereedschap. Van ruw ijzer werd echter ook een soort hoogwaardig gereedschapsstaal gemaakt, weet Dieter Orth. Dit kwaliteitsstaal maakte de regio rond Remscheid wereldberoemd.
Voor het werk in de hamersmidse was een verzamelbekken nodig om de waterkracht effectief en regelmatig te kunnen gebruiken. Een goede interactie tussen smid en schutjongen was belangrijk, legt Dieter Orth uit. De schutjongen stond recht achter de smid en regelde de watertoevoer door aan een stang te trekken. Op deze manier kon de smid zich volledig op zijn werk concentreren.
In de 'vallei der wettelozen', zoals het gebied daar ook wel werd genoemd, lagen veel keuterijen, hamersmidsen en werkplaatsen. Er werd nauwlettend in de gaten gehouden dat het water eerlijk werd verdeeld. "Niet dat degene aan het einde van de rivier letterlijk op een droogje zat", aldus Lutz Kleuser. Zonder water geen productie. Stilstand.
Door de opkomende stoommachines en latere elektrische motoren werd de productie onafhankelijk van water. Maar ze betekenden ook de ondergang van de keuterijen. De fabrieken verhuisden naar de steden. In enkele hamersmidsen werd echter doorgewerkt, vertelt Lutz Kleuser en hij voegt eraan toe dat de Steffenshammer tot 1928 volledig productief bleef. De 30 jaar daarop werd de smidse voor incidentele werkzaamheden gebruikt. Uiteindelijk ging hij over in stadshanden en deed dienst als tentoonstellingsruimte voor het Deutsche Werkzeugmuseum. Dieter Orth was toen al actief en enthousiasmeerde grote en kleine bezoekers voor de historische smeedtechniek.
Enkele jaren geleden onderging de Steffenshammer bijna hetzelfde lot als zijn 'collega's'. De tentoonstellingsruimte van het Deutsche Werkzeugmuseum was niet langer rendabel en dreigde zelf onder de hamer te komen. De smidse moest verkocht worden, aan een vreemde. Het protest was groot.
De bevolking van Remscheid kwam in opstand. Dat was het begin van de huidige steunvereniging. Dieter Orth en Lutz Kleuser gingen voorop in de onderhandelingen met de stad Remscheid.
Begin 2009 kocht de vereniging Steffenshammer de smidse. Sindsdien is er veel gebeurd. Alle neuzen staan dezelfde kant op: de stad, monumentenzorg, lokale bedrijven en talloze vrijwilligers zetten zich onvermoeibaar in om de steunvereniging voor historische smeedtechniek bij haar werk te ondersteunen. Met succes.
Informatie
Steffenshammer
Clemenshammer 5
42855 Remscheid-Hasten
Internet: www.steffenshammer.de
Förderverein: Lutz Kleuser, Tel. +49 (0) 160 / 97 79 53 37
Führungen: Dieter Orth, Tel. +49 (0) 179 / 2 29 13 12
